Τι περισσότερο μπορεί να προσφέρει μια έκθεση για τη Χάρτα του Ρήγα Βελεστινλή σήμερα, 220 χρόνια μετά την έκδοσή της στη Βιέννη, πέρα από τη γνωστή της αξία ως σύμβολο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς και τις εξίσου γνωστές και κατ’ επανάληψη προβεβλημένες ιστορικές, εθνικές πολιτικές, φιλολογικές, ιδεολογικές αισθητικές ή παιδαγωγικές της πτυχές; Γιατί μια έκθεση συνενώνει για πρώτη φορά έξι αντίτυπα της Χάρτας τα οποία, κατά το πιραντελικό έργο, ζητούν τον Ρήγα;
Η απάντηση φαινομενικά είναι μία και ταυτόχρονα πολύπτυχη. Γιατί οι Χάρτες που θα εκτεθούν στον ίδιο χώρο, στο Τελλόγλειο Iδρυμα Τεχνών Θεσσαλονίκης, δεν είναι ίδιες αλλά εντάσσονται σε δύο κυρίες τυπολογίες και μία με παραλλαγές. Διαφέρουν σε 20 συνολικά σημεία τους που προσδίδουν στην υπόθεση της Χάρτας ένα ακόμη πιο σημαντικό και κυρίως γοητευτικό επίπεδο προσέγγισης. Από αυτό, άλλωστε, προέρχονται ο προκλητικός και αινιγματικός τίτλος της έκθεσης «Η Χάρτα του Ρήγα: τα δύο (συν) πρόσωπα. Μια άλλη ανάγνωση του Χάρτη» αλλά και η ομότιτλη έκδοση της Τρικογλείου Βιβλιοθήκης και Κέντρου Πληροφόρησης του ΑΠΘ (ΒΚΠ-ΑΠΘ) με τα οποία γιορτάζει τα 90 χρόνια από την ίδρυσή της.
Επίκεντρο αυτής είναι οι διαφορές, άγνωστες επί διακόσια χρόνια (1797 -2008). Αποκαλύφθηκαν στο ΑΠΘ χάρη στην ψηφιακή ανάλυση της Χάρτας του Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου και ενός από τα λίγα σωζόμενα αντίτυπά της που διαθέτει η Τρικόγλειος Βιβλιοθήκη στα αμέτρητα αρχεία της Κεντρικής Βιβλιοθήκης. Η επεξεργασία των δεδομένων συνεχίστηκε –χάρη στην πρωτοβουλία του πρόεδρου της βιβλιοθήκης καθηγητή Γιάννη Τζιφόπουλου να αναδείξει τους θησαυρούς του ευπατρίδη δωρητή Ιωάννη Τρικόγλου– προκειμένου να φέρει στο κοινό το εύρημα, τεκμηριωμένο, με έξι αντίτυπα από διαφορετικές συλλογές: της Τράπεζας της Ελλάδος (δύο αντίτυπα), του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, της Πασχαλείου Σχολής Καπεσόβου Ζαγορίων και του Ιδρύματος Σύλβιας Ιωάννου.
Ο σχεδιασμός της πρωτότυπης έκθεσης βασίζεται στο συγκεκριμένο ιστορικό και χαρτογραφικό περιβάλλον της σχετικά σύντομης χρονικής περιόδου, κατά την οποία ο Ρήγας σχεδίασε και εξέδωσε τη Χάρτα μεταξύ Βουκουρεστίου και Βιέννης. «Eνα περιβάλλον ασταθούς μετάβασης της Ευρώπης σε μια “άλλη” εποχή, εν μέσω μιας κλονιζόμενης οθωμανικής αυτοκρατορίας και των νέων καταστάσεων που έφερε η Γαλλική Επανάσταση, ανακυκλώνοντας σε μικρά χρονικά διαστήματα ατελέσφορες εθνικές προσδοκίες και απογοητεύσεις που χαρακτηρίζουν εμβληματικά την ελληνική υπόθεση, κυρίως το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα», εξηγεί στην «Κ» ο ομότιμος καθηγητής Ευάγγελος Λιβιεράτος.
Oλα αυτά, σε ένα παράλληλο χαρτογραφικό περιβάλλον που ταλαντεύεται μεταξύ της λόγιας και της επιστημονικής – τεχνολογικής προσέγγισης από ευρύτερες κοινωνικές ομάδες οι οποίες διψούν να γνωρίσουν τη νέα τεχνολογία και τις επιστημονικές ερμηνείες σχετικά με τον κόσμο και τη γραφική απεικόνισή του. «Η Χάρτα είναι προϊόν αυτού του διπόλου», προσθέτει ο κ. Λιβιεράτος «και ο Ρήγας κοινωνός των δύο πόλων, μέσα σε ένα κλίμα που συνδύαζε και το ενδιαφέρον για το επιχειρείν, χαρακτηριστικό των κύκλων της ελληνικής διασποράς –και όχι μόνον– από την Κωνσταντινούπολη και τις παραδουνάβιες ηγεμονίες, με κέντρο το Βουκουρέστι, μέχρι τα ζωηρά κέντρα των Αψβούργων, τη Βιέννη και την Τεργέστη».
Σε αυτό το κάδρο εξυφαίνεται το σενάριο της έκθεσης, προβάλλοντας κυρίως τη Χάρτα ως χαρτογραφικό «τεχνικό έργο» στην προσπάθεια κατανόησης του τρόπου με τον όποιο οργανώθηκε και εκτελέστηκε η παραγωγή της.
Το ερώτημα
Η κατασκευή της ελάχιστα έχει μελετηθεί και το ερώτημα για τη χαρτογραφική ή ιστορική έρευνα στο μέλλον είναι, ποιο χέρι και γιατί, προσθέτει αφαιρεί ή αλλάζει, τοπωνύμια, σημειώσεις κ.ά. από τη Χάρτα; Γιατί σε μια έκδοση, στο Καστελλόριζο υπάρχει η σημείωση: «Φαίνεται μια καταποντισμένη πόλις εις την Θάλασσαν», ενώ λείπει από την άλλη;
Γιατί η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης σε έναν χάρτη αναγράφεται ως «Σοφία Αγία» και σε δεύτερο τύπο «αγ. Σοφία»; Γιατί λείπουν οι Θερμοπύλες από τη μια, ενώ υπάρχει σε άλλη; «Από τις παραμορφώσεις του γεωμετρικού περιεχομένου του χάρτη», διευκρινίζει ο κ. Λιβιεράτος, «προκύπτει ότι ο Ρήγας ακολουθεί αντιγραφικές τεχνικές της εποχής του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι το χέρι του σχεδιαστή ήταν μόνο ένα, αλλά ενδεχομένως περισσότερα και πάντως όχι ίδιων δυνατοτήτων και τεχνικών εμπειριών».
Τελλόγλειο Iδρυμα Τεχνών ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη. Εγκαίνια έκθεσης (και παρουσίαση του τόμου), 15 Δεκεμβρίου. Διάρκεια έως τις 14 Ιανουαρίου 2018.
«Μια ανεξάντλητη» πηγή πληροφοριών
Είκοσι εικονογραφημένες ενότητες, βίντεο, βιβλία και ένα πιστό αντίγραφο σπάνιου Πίνακα της Ελλάδος του Ανθιμου Γαζή (Βιέννη 1800) ανακατασκευασμένου ψηφιακά το 2008 από πρωτότυπο βιβλιοθήκης του εξωτερικού διευκολύνουν την ανάγνωση της Χάρτας. Εξετάζουν παράλληλα, για πρώτη φορά, την πυκνότητα της εγγραφής των τοπωνυμίων, τις περιοχές μεγαλύτερου ενδιαφέροντος του Ρήγα (π.χ. ακτές Μικράς Ασίας), το πλήθος των (υπαρκτών) νομισμάτων που απεικονίζονται αναδεικνύοντας μηνύματα περί του Επιχειρείν, τα χαρτογραφικά πρότυπα για τον σχεδιασμό της (π.χ. με τους χάρτες του Delisle, βάσει έρευνας στο ΑΠΘ) και, ακροθιγώς, τον τεχνικό τρόπο σχεδίασής της σε δώδεκα ανεξάρτητα φύλλα – ένα ζήτημα το οποίο, παρά τις υποθέσεις εργασίας, παραμένει αναπάντητο.
«Οι πτυχές του θέματος Χάρτα του Ρήγα δεν εξαντλούνται με την παρούσα έκθεση και τον επετειακό τόμο», υπενθυμίζει ο πρύτανης του ΑΠΘ Περικλής Μήτκας. «Η Χαρτοθήκη της Τρικογλείου βιβλιοθήκης με προεξάρχουσα την Χάρτα αποτελεί για τη βιβλιοθήκη μας μια μονάδα ιδιαίτερης προστιθεμένης αξίας, ανεξάντλητη πηγή
πληροφοριών που θα τροφοδοτεί διαρκώς την έρευνα, όχι μόνο των ανθρωπιστικών αλλά και των τεχνικών επιστημών».
Η συγκυρία
Πέντε επέτειοι συμπίπτουν με τα 90χρονα της Βιβλιοθήκης ΑΠΘ: 270 χρόνια από τη γέννηση στο Βελεστίνο του Ρήγα το 1757 (χρονολογία ευρύτερα αποδεκτή), 90 χρόνια από την ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος, 100 χρόνια από την ίδρυση του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης και είκοσι από την ανακήρυξη της Χάρτας ως διατηρητέου μνημείου πολιτιστικής κληρονομιάς, από το ΥΠΠΟ το 1997.
“Καθημερινή”
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου